2021 is een bijzonder jaar voor Jan Jansen. De bekende schoenontwerper viert dit jaar zowel zijn tachtigste verjaardag als zijn 60-jarig jubileum in het vak. Museum Jan in Amstelveen eert zijn oeuvre met een nieuwe tentoonstelling, gekoppeld aan het werk van een nieuwe generatie Nederlandse designers.
Eén van Jan Jansens vroegste ‘schoenherinneringen’ is bepaald geen positieve. Als zesjarige deed hij communie en de schoenen die hij die dag aan moest, staan hem nog levendig bij. “Witte veterschoenen voor in de kerk en zwarte lakschoenen voor het diner erna”, vertelt hij. “Of andersom, dat weet ik niet meer precies. Ze waren in elk geval zo lomp als wat en de zolen waren keihard. Kon dat niet leuker en lichter? Vanaf die tijd wilde ik zelf schoenen maken. Als tiener tekende mijn eigen ontwerpen en op mijn negentiende, in 1961, maakte ik mijn eerste paar voor mezelf. Drie jaar later heb ik me bij de Kamer van Koophandel ingeschreven.” Sindsdien is hij blijven ontwerpen, gestimuleerd door zijn vrouw en muze Tonny. Jansen: “Als ik haar zes paar schoenen laat zien, haalt zij de vier beste eruit. En ze heeft een ontzettend goed oog voor materialen en kleuren.”
Zestig jaar later heeft hij zo’n duizend unieke creaties op zijn naam staan, en nog eens honderden varianten daarop. Zijn privéarchief telt vierduizend schoenen. Tachtig daarvan zijn vanaf 2 april te zien in Museum Jan in Amstelveen, als onderdeel van de tentoonstelling ‘Op de leest van Jan Jansen – 60 jaar schoenen en Dutch Design’. De expositie draait om Jansens werk en de connectie met een nieuwe generatie (aankomende) ontwerpers. Curator Lisa Goudsmit licht opvallende aspecten van Jansens ontwerpstijl uit en presenteert die naast designers die – al dan niet beïnvloed door Jansen – een soortgelijke werkwijze hebben. Zo staat zijn bekende ‘Zweefhak’ uit 1989 naast de ‘opwaaiende’ jurken van modeontwerper David Laport, en zijn Japans ogende ‘Not just another moccasin’ uit 1992 naast het werk van modeontwerper Lisa Konno en hoedenmaker Yuki Isshiki, die beiden een Japanse achtergrond hebben. “De combinatie maakt het bijzonder”, zegt Jansen. “Dat geeft de expositie een extra laag.” Tegelijk met de tentoonstelling komen ook zijn memoires uit.
Jansen presenteert er ook nieuw werk; een samenwerking met de Canadese schoenenontwerper John Fluevog, die in 2018 zijn eerste Europese brandstore in Amsterdam opende, en een nieuwe variant op de X-Ray, die hij samen met Rem D. Koolhaas van United Nude uitbracht. Jansen hielp Koolhaas meer dan twintig jaar geleden bij de ontwikkeling van zijn eerste schoen, de Möbius, die de doorbraak van het architectonische schoenenmerk betekende. Nog altijd verwijst Koolhaas in interviews naar de ontwerper als zijn leermeester. Jansen: “Als Rem in Nederland is, komt hij nog altijd langs voor de befaamde zuurkool van Tonny.”
Ziet hij zijn invloed zelf ook in werk van anderen terug? Lachend: “Dat zal ik niet tegenspreken. Dit is niet hoogdravend bedoeld, maar het is een feit dat ik sommige dingen tien tot twintig jaar eerder heb gedaan dan anderen. Zoals het experimenteren met origami-technieken in de vroege jaren ’90 – overigens voor ik ooit van die hele term gehoord had.” Sommige ontwikkelingen zitten al in de lucht, zegt hij. “Je hebt maar één ontwerper nodig die dat aanvoelt en er vorm aan geeft. Je moet me niet vragen naar de trends over zes maanden, maar ik voel wel wat er over drie jaar gaat komen. Momenteel ben ik bezig met een paar schoenen waarvan de voorkant volkomen anders is dan de achterkant. Over een paar jaar snap ik waarschijnlijk zelf pas wat ik daar nou precies mee bedoelde.”
Zijn persoonlijke favoriet is ook in de expositie opgenomen: de ‘Bamboeschoen’ uit 1973, die eigenlijk niet van bamboe maar van rotan is. “Bamboe kun je niet verhitten en buigen. Rotan wel. Maar iedereen bleef die vergissing maar maken, dus heb ik het zo gelaten.” Jansen presenteert het ontwerp in de jaren ’70 tijdens de prestigieuze beurs Semaine du Cuir in Parijs en trekt daarmee de aandacht van de internationale pers. En van de Franse designer Charles Jourdan, die in die tijd schoenen ontwerpt voor modehuizen als Dior en Yves Saint Laurent. Hij vraagt Jansen voor hem te komen werken. “’Als je zoiets kunt bedenken, ben ik heel benieuwd wat je nog meer kunt’, zei hij tegen me. Sindsdien heb ik mijn geld verdiend als freelance ontwerper. Daarmee heb ik mijn eigen merk gefinancierd, inclusief de Jan Jansen-winkel die we 33 jaar op het Rokin hadden.”
Jansen heeft in zijn carrière meerdere keren geprobeerd zijn eigen label voor een groter publiek toegankelijk te maken. Eerst door samen te werken met distributeur Shoe Concept en vervolgens onder de vlag van Ardenberg, waar onder andere ook schoenenketens DiCapolavori, Dr. Adams en Van Dalen onder vielen. De afloop van dat verhaal is bekend: Ardenberg ging in de zomer van 2015 failliet. Het huurcontract van de Jan Jansen-winkel in Amsterdam werd overgenomen door een ijssalon. “Een deal waar naar verluidt zeven ton mee gemoeid was”, zegt Jansen. “Daar hebben Tonny en ik geen cent van teruggezien.” Van zijn spaargeld koopt Jansen zijn merknaam terug. Hij gaat zelfstandig verder, maar krijgt een nieuwe tegenslag te verwerken als in 2019 zijn Portugese producent omvalt, die het verlies van Ardenberg als grote klant niet te boven komt. “Toen had ik geen importeur én geen fabrikant meer. Een jaar later brak de coronacrisis uit, waardoor een nieuw productieapparaat opzetten onmogelijk werd. Je kunt een hoop over de mail doen, maar dat niet.”
Nu gloort er licht aan de horizon. Samen met importeur en distributeur Hooijer Groep zal het merk Jan Jansen voor zomer 2022 opnieuw gelanceerd worden, waarbij Jansen het designteam van creatieve input voorziet voor nieuwe collecties: toegankelijke schoenen met een ‘Jan Jansen-touch’. De Hooijer Groep heeft de beslissende stem over het eindresultaat en neemt de productie, marketing en verkoop op zich. “Voor mij is dat een luxe”, zegt Jansen. “Om die verantwoording over te kunnen dragen. De Hooijer Groep waardeert het juist dat mijn ontwerpen zo’n duidelijk eigen handschrift hebben. Je herkent ze meteen. Dat hoor ik ook van mensen die mijn schoenen dragen; die pikken elkaar er op feestjes direct uit.”
Op de leest van Jan Jansen – 60 jaar schoenen en Dutch Design is van 2 april tot en met zaterdag 24 oktober 2021 te zien in Museum Jan, Dorpsstraat 50 in Amstelveen. Ga voor meer informatie naar museumjan.nl.
